Bitwa o Grobelkę 10-21.01.1915. W 100 lecie wybuchu Wielkiej Wojny.
Na zdjęciu żołnierz niemiecki Hans Gallasch z dziecmi z Ratowa. 1914/1915r. Fot. zbiory Marka Kowalczyka
O dłuższego czasu zabierałem się do napisania materiału dotyczącego walk w okolicach Radzanowa nad Wkra na przełomie 1914 / 1915 roku. Przyszedł więc czas w stulecie wybuchu tego strasznego konfliktu.
Strzały w Sarajewie i propaganda jaka w tamtym czasie funkcjonowała zrobiły swoje. Ale jak każdy konflikt w szkicach sztabu wygląda uporządkowanie i logicznie , w następstwie działań ulega zmianom, które najczęściej wymykają się z pod kontroli planistów. Wojna zaplanowana jako błyskawiczna przez von Moltkego i Schliffena oraz tercet Paryż – Londyn – Moskwa stała się długotrwałym wyniszczającym konfliktem. Ważnym teatrem działań stał się front wschodni. Rosyjskie armie Niemna i Narwi ruszyły początkowo jak walec na Prusy Wschodnie zajmując kolejne tereny wydawali się niezwyciężeni przy skromnych siłach niemieckich. Dopiero wydzielenie oddziałów z frontu zachodniego i zmiana dowództwa zmieniają sytuacje. Hindenburg i Ludendorff w wielkiej bitwie manewrowej pokonali armię gen Samsonowa i przeszły do kontrnatarcia, którego efektem było przejście granicy i siły niemieckie znalazły się na Północnym Mazowszu. Jednak musieli spowolnić swój marsz ze względu na skromne siły jakimi dysponowali. Rosjanie ściągają posiłki reorganizują się i chcą wypchnąć siły Hindenburga z Kraju Przywiślańskiego . Następuje kolejna faza działań tzw. II działania mazurskie. Niemcy zostają zmuszeni do odwrotu ,a całość działań skupia się na terenach okolic Mławy i Przasnysza gdzie toczona była krwawa bitwa a miasto przechodziło z rąk do rąk.
Tereny w okolicach Radzanowa , były trudne do działań wojennych ze względu na rozlewiska rzeki Wkry i wszechobecnych bagnach tworzących tzw. Mazowieckie Polesie. Grupa generała Gallwitza zabezpieczała teren od Bońkowa Kościelnego poprzez Radzanów , Bieżuń do Lutocina. W rejonie Radzanów- Ratowo – Grobelka – Budy Ratowskie działały :
Landwehr Infanterie Regiment 5,
Landwehr Infanterie Regiment 61,
Jäger Bataillon 4
oraz z różnych batalionów Landsturmu (głównie Landsturm Bataillon Briesen) oraz oddziały 2 Dywizji Kawalerii jak podaje Max Dehnen w “Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15”. Wycofały się one na linie rzeki Wkry spod Sierpca i Drobina , ulokowały się w rejonie Radzanowa – Ratowa w połowie listopada 1914 r. W Bońkowie Kościelnym stykały się z Grupą Zastrowa operująca w okolicach Mławy, w okolicy Bieżunia z jednostkami operującymi na przedmościu płockim. Naprzeciwko nim stanęła I Armia Rosyjska . W okolicy Radzanowa działała IV Dywizja Syberyjska i I Turkmeńska . Obydwie strony oddzielała rzeka Wkra, za która Niemcy okopali się ,szczególnie umacniając miejsca dogodne do przeprawy. W działaniach skupiono się na elementach zaczepnych i podjazdowych. Przełom 1914/1915 upłynął w miarę spokojnie .Do walk dochodzi pomiędzy 10 a 22 stycznia 1915. Radzanów zostaje w dużej mierze zniszczony. Rejonem największych starć jest Grobelka, Budy Ratowskie , Bieżany i Kalasantowo. Sztab niemiecki stacjonuje w klasztorze pobernardyńskim w Ratowie. Rosjanie mimo wielu ataków zostają zmuszeni do wycofania się na przedmoście modlińskie po przegranej bitwie pod Przasnyszem. Na polach bitwy pozostają ciała zabitych zastygłe w makabrycznych pozach , utrwalone przez mróz . Niemieccy dowódcy rozkazują miejscowym mieszkańcom pozbierać ciała . Przewiezione zostają na miejsce ostatniego spoczynku na chłopskich furmankach. W lesie przy drodze Radzanów Wróblewo zostaje utworzony Kriegerfriedhof Ratowo-Radzanow. Spoczywa tu 50 żołnierzy armii niemieckiej i 112 żołnierzy armii rosyjskiej. Dzięki pomocy Piotra z Olsztyńskiej Strony Rowerowej i pasjonatów historii ze Stowarzyszenia Tradytor ustalone zostały dane pochowanych (stopień wojskowy i nazwisko) pochodzą one z książki: M. Dehnen “Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15”,Würzburg 1966, s. 153. Imiona, nazwy jednostek wojskowych oraz daty śmierci uzupełnił p. Günther Fuchs na podstawie Preußische Verlustlisten nr 137, 138, 141, 148 i 149 ze stycznia i lutego 1915 r.
-
Lüking Heinrich, Vize Feldwebel, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Becker Wilhelm, Gefreiter, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Völz, Gefreiter, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Bork Karl, Landwehrmann, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Itschinski, Landwehrmann/Ers. Res, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Kuletzki, Landwehrmann/Ers. Res, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Oliß Artur, Landwehrmann/Ers. Res, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Süß Fritz, Landwehrmann/Ers. Res, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Westkämper /Langenstroer Heinrich, Landwehrmann, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Weber August, Landwehrmann, LwIR 5 † 17-19.01.1915 -
Küster Wolfram, Offz.-Stellvertreter, LwIR 5 † 17.01.1915 -
Rodekamp, LwIR 5 † 17.01.1915 -
Rewald Karl, Ers. Res., LwIR 5 † 17.01.1915 -
Schumacher, LwIR 5 † 17.01.1915 -
Tomm, Wehrmann, LwIR 5 † 17.01.1915 -
Bedziulla/Bendzulla Wilh., Landwehrmann/Musketier, LwIR 59?/LwIR 61 † 17.01.1915 -
Rudnick, Unteroffizier, FAR 35 † 1915 -
Halke, Landwehrmann, LStBatl. Cottbus II † 1915 -
Strauß, Gefreiter, LStBatl. Eisenach † 1915 -
Sauermilch, Landsturmmann, LStBatl. Eisenach † 1915 -
Gerth Julius, Gefreiter, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Felski Thomas, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Kilischewski/Kilichowski Johann, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Klabuhn Ferdinand, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Kruschewski/Kruczewski, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Müller Albert, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Zitz/Zilz Friedrich, Landsturmmann, LStBat. Briesen † 10-17.01.1915 -
Kahlenberg Fritz, Jäger, JägBat. 4 † 10-18.01.1915 -
Schwarz Josef, Jäger/Reservist, JägBat. 4 † 10-18.01.1915 -
Teitge Fritz, Jäger/Reservist, JägBat. 4 † 10-18.01.1915 -
Windisch Paul, Jäger, JägBat. 4 † 10-18.01.1915 - Zimmer, Jäger, JägBat. 4 † 10-18.01.1915
- Mann Friedrich, Vize Feldwebel/VWachtmstr., DragR 2 † 16-22.01.1915
- Duphorn Ernst, Unteroffizier, DragR 2 † 16.-22.01.1915
- Materne, Gefreiter, UlanR 3 † 1915
- Beckmann, Ulan, UlanR 3 † 1915
- Reuter, Ulan, UlanR 3 † 1915
- Israel, Husar, HusR 12 † 1915
- Schmalz, Gefreiter, JägBat. 4 † 1915
2 nieznanych żołnierzy LwIR 5 (Fw Kleibömer?) † 17.01.1915
2 nieznanych żołnierzy LStBat. Briesen † 10-17.01.1915
7 nieznanych żołnierzy JägBat. 4 † 10-18.01.1915
112 nieznanych żołnierzy rosyjskich † 1915
Cmentarz czasie działań I Wojny Światowej i okresie międzywojennym był ogrodzony i uporządkowany. Stały na nim drewniane krzyże zgodne ze wzorem wprowadzonym przez Sztab Niemiecki. W czasie II wojny światowej Niemcy w sporej części ekshumowali z innych miejsc szczątki poległych przenosząc je na cmentarz w Mławce. Radzanowska nekropolia przetrwała. Została na rozkaz Niemców uporządkowana. Pojawiły się betonowe płyty i nowe ogrodzenie. Jako obelisk był także masywny kamień, który w końcówce lat 70 tych został nocą ,,skradziony” i ustawiony przed Domem Rzemiosła w Mławie( Opiszę tą sprawę w oddzielnym artykule). Las zarastał mogiły, umierali ludzie ,którzy pamiętali czasy powstania cmentarza. Pamięć o tych wydarzeniach zanikała. W ostatnim czasie przy okazji uroczystości 150 lecia bitwy pod Wróblewem , podczas Powstania Styczniowego, dzięki ks. rektorowi Bogdanowi Pawłowskiemu z Ratowa oraz Nadleśnictwu w Dwukołach teren ten został uporządkowany i ogrodzony .
Walczyły wie armie ,dwa układy polityczno militarne , ale ginęli żołnierze , połączyła ich wspólna mogiła w północno mazowieckim lesie, nad Wkra nieopodal Radzanowa.