Dwór Przybojewskich w Gołuszynie . Miejsce , w którym tworzył Sienkiewicz
Gołuszyn , niewielka wieś w Naszej parafii. Życie toczy się tu w rytmie prac rolniczych oraz obowiązków szkolnych. Przejeżdżając w pobliżu ludzie nawet nie wiedzą ,że znajdują się w krainie Juranda ze Spychowa . Henryk Sienkiewicz w ,, Krzyżakach ” tak opisywał to miejsce:
,, … Jurand, siedząc w swym błotnym, porosłym sitowiem Spychowie i płonąc nieugaszoną chęcią zemsty, stał się tak ciężkim dla swych zagranicznych sąsiadów, iż w końcu przestrach ich stał się większym od zawziętości. Pola graniczące ze Spychowem leżały odłogiem, lasy zarastały dzikim chmielem i leszczyną, łąki szuwarem. Niejeden rycerz niemiecki, przywykły do prawa pięści w ojczyźnie, próbował osiadać w sąsiedztwie Spychowa, lecz każdy po pewnym czasie wolał odbiec lenna, stad i chłopów, niż żyć pod bokiem nieubłaganego męża. Często też rycerze zmawiali się, aby uczynić wspólną na Spychów wyprawę, lecz każda z nich kończyła się klęską. Próbowano różnych sposobów. Raz sprowadzono znanego z siły i srogości rycerza znad Menu, który we wszystkich walkach bywał zwycięzcą, aby wyzwał Juranda na udeptaną ziemię. Lecz gdy stanęli w szrankach. upadło w Niemcu jakoby przez czary serce na widok strasznego Mazura i zwrócił konia do ucieczki. Jurand zaś mu niezbrojny pośladek kopią przeszył i w ten sposób czci i światłości dziennej go pozbawił. Od tej pory tym większa trwoga ogarnęła sąsiadów, i który Niemiec chociaż z daleka dymy spychowskie spostrzegł, wnet żegnał się i do patrona swego w niebiesiech rozpoczynał modlitwę, albowiem utrwaliła się wiara, że Jurand nieczystym siłom duszę dla pomsty zaprzedał.
Opowiadano też o Spychowie straszliwe rzeczy: że przez grząskie bagna, wśród drzemiących, zarosłych rzęsą i wodnym rdestem topielisk, wiodła do niego droga tak wąska, iż dwóch mężów na koniach nie mogło obok siebie po niej jechać; że po obu jej stronach walały się kości niemieckie, nocami zaś przechadzały się na pajęczych nogach głowy potopionych, jęcząc, wyjąc i wciągając ludzi razem z końmi w głębinę. Powtarzano, że w samym gródku częstokół przybrany był w czaszki ludzkie. Prawdą w tym wszystkim było tylko to, że w zakratowanych jamach, wykopanych pod dworzyszczem w Spychowie, jęczało zawsze kilku lub kilkunastu jeńców i że imię Juranda straszniejsze było od owych wymysłów o kościotrupach i topielcach.”
Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy , rozdział VIII
Autor ,,Krzyżaków” znał z autopsji to miejsce. Wielokrotnie przebywał w Gołuszynie na zaproszenie właściciela majątku Michała Przybojewskiego . Polował na dzikie ptactwo na rozlewiskach Wkry , a na jednej z wysp utworzonych przez rzekę umieścił Spychów . To właśnie w dworze Przybojewskich powstawały także opisy , które znajdujemy w dziele noblisty . Pisał on kolejne fragmenty i przesyłał do Warszawy, gdzie co tydzień ukazywały się owe w Tygodniku Ilustrowanym .
Fot. Zbiory Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu
Budynek w którym to się działo przetrwał do lat 70 tych XX wieku. Kiedy to powoli rozbierany przez miejscowych znikała z mazowieckiego krajobrazu . Pozostało po nim już niewiele śladów. Miejsce coraz bardziej zapominane zarasta krzewami .Dziwne jest to ,że mimo dużej popularności dzieła literackiego i filmowego taki los spotkał ten północnomazowiecki dworek. Kiedy tylko mam możliwość popływania kajakiem po Wkrze swoją eskapadę rozpoczynam od Wyspy Juranda , przecież wiele pokoleń z nas wychowało się na dziełach Sienkiewicza. ( Leśniczówka Bieżany – Agro Kajak Bieżany , oferują spływy właśnie z okolic Spychowa)
Dzisiejszy stan obiektu :
