Radzanowskie Zeszyty Historyczne 29. Finał WOŚP

Tej kolekcji nie kupisz nigdzie indziej ! Poniżej link do aukcji

Kolekcja wydawanych przez Urząd Gminy w Radzanowie zeszytów  opisujących historię naszej „Radzanowskiej Ziemi”.

https://allegro.pl/oferta/radzanowskie-zeszyty-historyczne-29-final-wosp-10122643113?fbclid=IwAR1PqVwE0ZMQxgeF8gcOQr1zcZ8CDae-WNam0OK8IR7RaaFF_-kaMIb8ED4

Młyn w Radzanowie nad Wkrą

Jednym z zabytków Radzanowa nad Wkra jest młyn. Zaliczyć go trzeba do reliktów techniki jakie pozostały na Północnym Mazowszu. Kraina  ta  typowo rolnicza jaka są okolice miejscowości w swojej przeszłości  była nie  tylko producentem zbóż,  ale także na miejscu przetwarzano takowe na mąkę i pozostające jako produkt uboczny otręby, wykorzystywane przy hodowli zwierząt. Z zapisków jakie pozostały tradycja młynarska w Radzanowie była bogata. W okolicy istniały młyny wodne co zapisywane było źródłach z  przeszłości. Istniały także wiatraki . Takowe istniały w XIX jak również w XX wieku. Znajdowały się one  na Radzanówku czy Poświętnem. Związane z nimi były rodziny Więckiewiczów oraz  Bieniewicz. Wiatrak był także w Gradzanowie Zbęskim . W samym Radzanowie najdłużej istniał wiatrak Bieniewiczów przy ul. Poświętne – dziś posesja rodziny Mariańskich – gdzie jeszcze do niedawna można było zobaczyć niewielki pagórek z kamieniami z fundamentów oraz porozbijane kamienie młyńskie.

Zmiany zaszły w młynarstwie radzanowskim pod koniec lat dwudziestych. Mieszkaniec Radzanowa Józef Oraczewski podjął decyzje o wybudowaniu młyna mechanicznego o napędzie dość nowoczesnym jak na tamte czasy silnikiem na gaz koksowniczy. ( Elektryfikacja wsi nastąpiła dopiero w listopadzie 1957 roku . Artykuł  ,,Uczynny Pan Zygmunt’’ ) . W maszynowni mieściło się pomieszczenie w którym w procesie spalania wytwarzany był gaz, a ten z kolei był paliwem dla silnika wytwarzającego napęd dla walców oraz wszelkiego rodzaju sit. Młyn murowany lecz wyposażenie w nim większości było drewniane. Maszynownia była budynkiem znajdującym się na miejscu dzisiejszej części mieszkalnej. Możliwości przerobu wzrosły i już nieodzownym elementem rzeczywistości stały się kolejki furmanek ze zbożem ciągnące się od zasypanego już dziś Kanałku , a nieraz i większe , bo stali jeszcze gospodarze z zaprzęgiem na ul. Raciążskiej. Przyjeżdżano z całej okolicy .

W latach trzydziestych nastąpiły zmiany własnościowe. Jedni mówią że przez kryzys inni pamiętaj o wypadku syna właściciela jakiemu uległ na młynie. Oraczewski był człowiekiem zamożnym jeden z jego synów był pastorem w USA i dobrze mu się powodziło . Dlatego rodzina w Polsce nie musiała prowadzić już interesu młynarskiego.  Młyn zostaje odkupiony przez spółkę Adam  Zwierzchlewski, Jan Falkiewicz i Józef Falkiewicz. W tym to okresie w drugiej połowie lat trzydziestych na młynie został zatrudniony mój dziadek Stefan Chrzanowski.

Stosunki własnościowe zmieniły się po kampanii wrześniowej gdy Radzanów znalazł się w Rejencji Ciechanowskiej . Wyznaczony przez władze niemieckie został administrator . Został nim Niemiec Kierch ( poszukuje poprawnej wersji nazwiska i imienia) wraz z żona. Prace na młynie trwały przez cała okupacje . Administrator został w 1943 powołany do wojska i zginał na froncie wschodnim. Całe obowiązki przejęła jego żona. Sytuacja trwała do stycznia 1945 roku kiedy to Armia Czerwona ponownie ruszyła do działania. Radzanów został ,,oswobodzony” bez większych strat . Nie ucierpiał także młyn i produkcja trwała dalej. Ciekawostka jest ,ze administratorka nie wyjechała wraz z wojskami niemieckimi pozostała . Opuściła Radzanów w 1946 roku.

Zakład jakim był młyn został przejęty przez państwo. Początkowo wchodził w skład Spółdzielni w Mławie. Kierownikiem młyna został Witold Szczutowski i był nim do lat 70 tych. Na młynie w tym okresie pracowali: Stefan Chrzanowski, Franciszek Ronkiewicz, Jan Detnarski, Jan Skowyrski , Jan Falkiewicz, Wacław Nowotko i Kowalski. Po utworzeniu spółdzielni w Radzanowie przez czas jej istnienia był on w jej zarządzie, a następnie przynależał do końca okresu PRL do GS Szreńsk. Ostatnim pracownikiem był Mirosław Kamiński. Po odzyskaniu suwerenności w latach dziewięćdziesiątych potomkowie właścicieli przedwojennych odzyskali majątek. Młyn jeszcze na przełomie wieków XX /XXI był dzierżawiony i działał lecz realia gospodarki rynkowej spowodowały ,że nie wytrzymał konkurencji z wielkim młynami.

Dziś obiekt ten znajdujący się przy ul. mjr Ryszarda Siemiątkowskiego popada w ruinę i tylko już niewielka grupa dawnych mieszkańców Radzanowa i okolic pamięta jego lata świetności.

Stefan Szyller – architekt kościoła w Radzanowie nad Wkrą

        Dziś troszkę senna mazowiecka miejscowość położona w dorzeczu rzeki Wkry , kiedyś w miarę prężne miasteczko z rozwiniętym handlem i rolnictwem to miejsce, w którym powstało wybitne dzieło architektoniczne. Wyszło ono z pod ołówka warszawskiego architekta i konserwatora zabytków Stefana Szyllera. Ten wybitny przedstawiciel historyzmu  w swojej bogatej twórczości dokonał dzieła przebudowy ponad 100 kościołów , a 24 z nich pobudowało od samego początku, na surowym korzeniu ,jak to się określa. Oprócz dzieł sakralnych w jego biurze architektonicznym powstały takie projekty jak: Gmach Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, budynek Politechniki Warszawskiej, Kolumnada Mostu Poniatowskiego, Biblioteka i Brama Głowna Uniwersytetu Warszawskiego, budynki Radomskiej Wytwórni Papierosów, osiedle Fabryki Broni w Radomiu itp.

Rysunek Stefana Szyllera z 1922 roku . Elewacja główna (wschodnia).
Źródło ,, Architekt Stefan Szyller” Małgorzaty Omilanowskiej.

W 1922 roku podpisał umowę z proboszczem radzanowskim  ks. Feliksem Zalewskim i przedstawicielami Rady Parafialnej. Budynek zaczęto wznosić 1924 roku , kamień węgielny poświęcił Bp .Antoni Julian Nowowiejski . Kryzys powojenny spowodował zatrzymanie inwestycji. Ponownie do pracy przystąpiono w 1929 roku już za proboszcza ks. Józefa Jagodzińskiego. 11 X 1931 roku nabożeństwa zostały przeniesione  do nowego obiektu. W 1934 roku obiekt został konsekrowany przez Bp. Leona Wetmańskiego.

Nie był to jednak koniec inwestycji , brakowało posadzek, parkanu wokół kościoła, polichromii. Powoli było to przez kolejne lata uzupełniane. Jednak jak pokazują szkice Szyllera elewacja główna (wschodnia) nie została do dziś ukończona . Szczegół tkwi w tym że po bokach krzyża nad wejściem głównym brakuje dwóch rzeźb przedstawiających płaczące niewiasty. Rzeźbiarz Barańczyk z Warszawy wykonał krucyfiks jednak wojna pokrzyżowała dalsze plany . Czy obecny proboszcz pomyśli nad inwestycją? Zostawiając  swój kolejny ślad w kościele parafialnym?

I tu sentencja  Stanisława Jachowicz   ,, Cudze chwalicie , swego nie znacie, sami nie wiecie co posiadacie”  jest jak najbardziej na rzeczy. Jak znaczący był autor projektu i jego dzieła można przeczytać w książce Pani prof. Małgorzaty Omilanowskiej ,, Architekt Stefan Szyller 1857-1933”.

Elektryczność w Radzanowie

Fragment ul. Mławskiej

Dziś w dobie szalejących technologii , świecie elektryczności i technik informacyjnych , mało kto w Radzanowie i okolicach zastanawia się jakie były początki tego postępu, tzw. kroku w XX wiek, dla osady nad Wkrą. Zapalające się latarnie uliczne rozświetlają te stare radzanowskie bruki i chodniki. Chociaż jeszcze do połowy dwudziestego stulecia zmierzch oznaczał kompletne ciemności.  I tylko z opowieści starszych mieszkańców można dowiedzieć się jak było wówczas. Jedną z historii przekazywanych jest zdarzenie, które miało wtedy miejsce. Właśnie po zmierzchu do odsady zajechał mieszkaniec Warszawy , chcący dojechać na leśniczówkę. W tym celu zatrzymał samochód i udał się do pierwszego domu w oknach , którego zauważył blask palącej się naftowej lampy. Była to posesja murarza miejscowego,  Romana Kopaczewskiego, u którego pomieszkiwał Zygmunt Skowyrski z rodziną .

Podróżujący zapukał do okna  i z mieszkania wyszedł Pan Zygmunt , którego zapytano o właściwa drogę . Zaczął więc tłumaczyć :

,, Pojedzie Pan prosto do miasta, skręci Pan w Centrum  w  prawo, dalej prosto przez most do lasu , tam będą krzyżówki skręci Pan w prawo. Warszawiak pięknie podziękował  i stwierdził ,że Panie tak pan mówisz ciemno wszędzie chyba Pan w mieście nigdy nie był w życiu . Od tej pory uczynny Pan Zygmunt , nigdy nie odważył się w rozmowach mówić o Radzanowie jako mieście.”

Kilka lat później naokoło plebani zebrali się mieszkańcy Radzanowa zwołani przez sołtysa Adama Szerszeniewskiego na prośbę księdza  Franciszka Sieczki .

Był 8 listopada 1957 roku, kiedy to proboszcz w asyście wikarego  ks.Henryka Mazurowskiego i fachowców włączył żarówkę i plebania zalała się światłem. Dla mieszkańców był to przełomowy wieczór. Sukcesywnie zakładano  dalsze oświetlenie, ale nadal Pan Zygmunt nie mówił ,że to miasto.