PRZYNALEŻNOŚĆ ADMINISTRACYJNA RADZANOWA W OKRESIE NIEWOLI NARODOWEJ
Waldemar Piotrowski
Wydaje się, że warto dla młodszych czytelników naszego bloga przedstawić miejsce Radzanowa w zmieniającym się historycznie podziale administracyjnym wyższych jednostek, jak gmina, powiat, województwo. Naszą opowieść ograniczymy, rozpoczynając od XIX wieku. Radzanów od 1795 r. znajdował się w zaborze pruskim. Wiadomo, że Księstwo Warszawskie zostało utworzone w 1807 roku z ziem trzeciego zaboru pruskiego i austriackiego. Napoleon, główny „konstruktor” Księstwa Warszawskiego nie chciał użyć nazwy Królestwo Polskie, aby nie drażnić cara. Wzorem podziału administracyjnego Francji wprowadzono departamenty. Nasze tereny znalazły się w departamencie warszawskim.
19 grudnia 1807 r. dokonano podziału departamentów na powiaty i zgromadzenia gminne (gminy). Departament płocki, obejmujący terytorialnie w zasadzie ziemie diecezji płockiej utworzono w 1815 roku. Cały departament płocki znalazł się w Królestwie Kongresowym. W ten sposób Radzanów, jako miasto prywatne, znalazł się w powiecie mławskim. Jako miasto, posiadaliśmy burmistrza, pisarza i skarbnika, tworzących urząd miejski, czuwający nad całością życia społecznego. Jednak wkrótce, bo już w następnym roku, nazwa „departament” nie podobała się carowi i zmieniono ją na „województwo”. Zaczęto także używać nazwy Królestwo Polskie, wszakże car rosyjski ogłaszany był królem polskim. Według Tabelli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyobrażeniem ich położenia (z 1827 r., t. 2, s. 131) dowiadujemy się, że:
Radzanowo, woj. płockie, powiat Mławski, parafia Radzanowo, własność prywatna, domów 79, ludności 861, odległość od miasta obwodowego 3.
Ukazem carskim z 23 lutego/7 marca 1837 roku utworzono gubernię płocką. Reforma administracji z 1837 r. wzmocniła władze zaborcze. Przeprowadzona była po zdławieniu Powstania Listopadowego i rozbudowała administrację. Wzmocniono władze gubernialne, powiatowe (ujezd) i gminne.
Fot. 1. Herb guberni płockiej obowiązujący do 1864 r.
Na podstawie dostępnych Roczników Urzędowych wszelkich władz i urzędników Królestwa Polskiego, wydawanych w Warszawie do wybuchu Powstania Styczniowego, znalazłem nazwiska dwóch burmistrzów Radzanowa:
Rogaliński Józef s. Bogumiła kadencja 1849-1855
Reputakowski Mateusz s. Wawrzyńca 1855-1861
Może komuś uda się przedłużyć tę listę.
Po zdławieniu Powstania 1863 roku nastąpiło zaostrzenie polityki zaborcy. Ustawa z 31 grudnia 1866 r. o reorganizacji urzędów gubernialnych zunifikowała administrację z Cesarstwem. W 1867 r. z obszaru guberni augustowskiej i płockiej utworzono nowe gubernie: płocką, suwalską i łomżyńską. W ten sposób gubernia płocka została zmniejszona obszarowo. Zmieniono obszarowo także powiat mławski. Utworzono gminę Ratowo. W 1869 r. miasto Radzanów utraciło prawa miejskie, stając się osadą i siedzibą gminy Ratowo. Urzędem gminy kierował odtąd wójt, powoływany przez starostę. Zgromadzenie wiejskie wybierało sołtysa, który był przedstawicielem wójta we wsi.
W wyniku wcześniejszej ustawy z 19 lutego 1864 r. wprowadzono nowe herby i oznaczenia (insygnia) władzy. Na fot. 2 pokazano nowy herb guberni płockiej, a na fot. 3 i 4 – odznaki wójta i sołtysa, jakimi się posługiwali przy pełnieniu swoich funkcji. Odznaki zawieszane były na szyi na metalowym łańcuchu.
Fot. 2. Herb guberni płockiej wprowadzony w 1864 r.
Fot. 3. Odznaka wójta w guberni płockiej.
Fot. 4. Odznaka sołtysa w guberni płockiej.
Według Adresu-kalendarza stanowisk oficjalnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Guberni Płockiej na 1872 rok, wójtem gminy Ratowo od 27 kwietnia 1872 r. był niejaki Szczepański, a pisarzem – niejaki Dutkiewicz (niestety, nie udało mi się znaleźć ich imion). W całej gminie żyło wtedy 4068 mieszkańców.
Przytoczę niepełną listę władz gminnych z okresu popowstaniowego, jaką udało mi się ustalić:
– w 1879 r. wójtem był Antoni Bielicki,
– w 1888 r. wójtem był Józef Staniszewski, pisarzami – Antoni Karwowski i Zygmunt Białowiejski, kasjerem – Jan Drapczyński
– w 1905 r. wójtem był Franciszek Śliwczyński
W 1915 roku do Radzanowa wkroczyli Niemcy, którzy zaprowadzili swoje porządki. Gubernia płocka znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie. Nasz teren włączony został do Rejencji Ciechanowskiej. Powiat mławski został utrzymany, ale pod nazwą kreis (okrąg). Gmina Ratowo z siedzibą w Radzanowie została zlikwidowana, a jej teren włączono do gminy Mostowo. Siedziba gminy Mostowo znajdowała się w Szreńsku. Radzanów znalazł się w gminie Mostowo.
Przytoczę fragment z Księgi adresowej dla przemysłu, handlu i rolnictwa na rok 1916, wydanej w Warszawie w 1915 r., dotyczący Radzanowa (fot. 5) .
Fot. 5. Informacja o Radzanowie z 1915 roku.
Po zakończeniu I wojny światowej Polska powróciła na mapy Europy. Wówczas podjęto nowe reformy ustroju administracyjnego w wolnym kraju. Ciekawe byłoby opowiadanie o tych czasach.