EPIDEMIE CHOLERY W RADZANOWIE W XIX WIEKU
W ulicy Mławskiej znajduje się obelisk z krzyżem cholerycznym, zwanym karawaka (zdjęcie poniżej). Na kamieniu u podstawy obelisku wyryty jest napis, dość słabo widoczny, SOLI DEO (Chwała Bogu) i data 1896.
Obelisk z krzyżem cholerycznym, u podstawy niewyraźny napis SOLI DEO 1896.
Być może na samym obelisku był także jakiś napis, ale w chwili obecnej już nie jest czytelny.
Na kanwie tego zabytku historycznego opowiemy Czytelnikom bloga o epidemiach cholery, trapiących wielokrotnie mieszkańców Radzanowa w XIX wieku.
Choroba zakaźna zwana cholerą została przywleczona do Królestwa Polskiego w 1831 roku przez żołnierzy rosyjskich tłumiących Powstanie Listopadowe. Nie było wówczas na nią lekarstwa. Rozwijała się bardzo szybko i dziesiątkowała mieszkańców. Głód oraz przebyte inne choroby, np. grypa i tyfus, sprzyjały obniżeniu odporności, a co za tym idzie zachorowalności na cholerę. To rzeka Wkra mogła przenosić bakterie cholery. Wiosenne roztopy i podtopienia sprawiały, że większość zanieczyszczeń gospodarskich była zmywana do rzeki. Ofiarami epidemii padali najsłabsi: dzieci i osoby starsze, ale czasem wymierały całe rodziny. Źródłem choroby były bakterie żyjące w wodzie. Podobne w czasie epidemie cholery wystąpiły w Strzegowie, położonym także nad Wkrą.
Na terenach gminy Radzanów i sąsiedniej gminy Strzegowo cholera występowała w latach: 1848, 1852-1856, 1865-1866, 1872-1873, 1891-1892 i 1897-1898, gdzie zbierała straszne żniwo.
Ażeby zobrazować wielkość spustoszenia spowodowanego cholerą wśród mieszkańców parafii Radzanów, przytaczamy dla tych lat i lat sąsiednich liczby zgonów, wynotowane z Ksiąg parafialnych (dane dotyczą jedynie zgonów katolickich).
- Epidemia w 1848 r.: 1846 – 87 zgonów, 1847 – 110, 1848 – 136, 1849 – 79. Zauważamy, że wzrost ogólnej liczby zgonów w Parafii w 1848 roku wynosił w stosunku do 1846 roku ponad 56%.
- Epidemia 1852-1856 r.: 1851 – 84 zgony, 1852 – 164, 1853 – 123, 1854 – 175, 1855 – 212, 1856 – 133, 1857 – 124. Apogeum liczby zgonów wystąpiło w 1855 roku. Wzrost liczby zgonów w odniesieniu do 1851 roku był 152%!
- Epidemia 1865-1866 r.: 1864 – 78 zgonów, 1865 – 147, 1866 – 155, 1867 – 86. Nagły wzrost zgonów w 1866 roku wynosił prawie 100%.
- Epidemia 1872-1873 r.: 1871 – 107 zgonów, 1872 – 234, 1873 – 233, 1874 – 123. Wskaźnik wzrostu liczby zgonów w obydwu latach szalejącej epidemii wyniósł prawie 120%.
- Epidemia 1891-1892 r.: 1889 – 145 zgonów, 1890 – 166, 1891 – 194, 1892 – 207, 1893 – 154. Wzrost liczby zgonów w najgorszym roku panowania cholery w stosunku do 1889 r. wyniósł 43%.
- Epidemia 1897-1898 r.: 1896 – 89 zgonów, 1897 – 187, 1898 – 242, 1899 – 139. Najwyższy wzrost umieralności – 172%.
Gdybyśmy odnieśli liczby zgonów przekraczających średnią liczbę zgonów dla lat sąsiednich, gdy cholera nie zbierała „żniwa śmierci”, to w podanych okresach epidemii zmarło na cholerę w Parafii radzanowskiej łącznie co najmniej 1038 katolików.
Los chorych był tragiczny. Znikąd ratunku nie mieli. Umierali w cierpieniach. Zdrowi, przerażeni chorobą i śmiercią, izolowali ich i pozostawiali sobie.
Nie jest mi wiadomo, czy istniały jakieś odosobnione miejsca pochówków osób zmarłych. Jak wspominał Ks. Jagodziński, na cmentarzu radzanowskim zmarłych zaczęto chować w 1835 roku. Gdy liczba parafian się zwiększyła, musiano cmentarz powiększyć. Jednak kształt cmentarza jest nieregularny, w wielkim stopniu wydłużony, a wąski. I tu dochodzimy do ważnej informacji: Załam na środku cmentarza będący, powstał z tego, że dawniej kopano ziemie i wywożono drogi i groble przy Radzanowie. Tu też, jak wspominają chowano zmarłych na cholerę.
Na drogach, przed domami stawiano figurki lub krzyże dwuramienne (tzw. karawaki), które miały chronić przed morowym powietrzem. Zaprezentowany na naszym zdjęciu krzyż postawiono w 1896 r. Jak widzieliśmy w księgach parafialnych z tego roku, epidemii cholery jeszcze w Radzanowie nie było. Zbliżała się. I zdaje się, że była najtragiczniejsza.
Opracował : Waldemar Piotrowski
