CZYLI HISTORIA OKOLIC RADZANOWA NAD WKRĄ
W poniższym linku znajduje sie film z uroczystości nawiedzenia Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w parafii Radzanów w dniach 09.10- 10.10.2015 roku . Materiał zrealizowany przez Jurkiewicz Studio . Polecam
RADZANÓW NA STARYCH MAPACH
We wszystkich opracowaniach historycznych potwierdzana jest informacja, że Radzanów został założony na prawie chełmińskim przez Siemowita IV-go prawdopodobnie w roku 1393. Aż do XVII wieku należał do Rodu Radzanowskich. Do 1869 roku był miastem. Funkcjonowały tu zakłady sukiennicze, wykorzystujące zasoby wodne Wkry. Król Zygmunt III nadał sukiennikom specjalny znak, którym pieczętowali swoje wyroby. Dwa razy w roku odbywały się duże jarmarki.
Ciekawe może być pytanie, kiedy Radzanów stał się znany w dalszych ziemiach, w szczególności, kiedy znalazł się na mapach.
Pytanie to nurtowało mnie od dłuższego czasu. Śledziłem wydania map kartograficznych z różnych okresów i lat. Chciałbym w tym odcinku przedstawić moje ustalenia.
Zanim dojdziemy do pierwszej mapy z nazwą naszej miejscowości, pokażę fragmenty map bez Radzanowa.
W 1855 wydana została mapa wyrysowana według opisu z 1125 roku (rys. 1). Naturalnie, nie mogło wtedy być na mapie naszego miasta. Księstwo Mazowsze obejmowało niewiele miast. Jednak rzeka Wkra wyraźnie jest zaznaczona.
Rys. 1. Księstwo Mazowsze w 1125 roku. Mapa wydana w 1855 roku.
Wspomnieliśmy, że miasto Radzanów słynęło z produkcji sukna w XVI i późniejszych wiekach. Jednak nie znalazło to odzwierciedlenia na mapie wydanej w 1596 roku (rys. 2).
Rys. 2. Fragment mapy z 1596 roku.
Na mapie zaznaczono Siirpycz – Sierpc, Racunz – Raciąż, Szrzinsko – Szreńsk i Mławę.
Jako pierwszą mapę z nazwą RADZANÓW pokazujemy fragment mapy wykonanej przez Rizzi Zannoni w 1772 roku (rys. 3).
Rys. 3. Fragment mapy wykonanej w 1772 roku.
Zaskakujące są nazwy miejscowości sąsiadujących. Jedynie Bieżuń i Mława brzmią swojsko.
Ciekawa jest mapa z 1859 roku (rys. 4). Grawerował ją Józef Herkner (1802-1864), znany grawer warszawski posiadający własny Zakład Litograficzny, projektant wielu medali bitych w Mennicy Warszawskiej aż do jej zamknięcia.
Ryc. 4. Fragment mapy Królestwa Polskiego, wykonanej przez J. Herknera w 1859 roku.
Liczby umieszczone przy nazwie miejscowości odpowiadają numerom stacji pocztowych. W tamtym czasie, najbliższa stacja pocztowa była w Szreńsku – posiadała numer 1893.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku zamieszczenie Radzanowa na mapie było normalnym faktem. Zależało to jedynie od skali mapy.
Ostatni fragment mapy który chcę pokazać, pochodzi z 1941 roku (rys. 5). Mapa wydana była przez Niemców z zaznaczeniem granicy sowiecko-niemieckiej, obejmującej zagarnięte tereny przez obydwu okupantów w 1939 roku.
Rys. 5. Fragment mapy wydanej przez Niemców w 1941 r.
Nazwy miejscowości w zasadzie nie uległy zmianom. Wobec faktu, że Ciechanów stał się siedzibą Regencji, zmieniona została oficjalnie jego nazwa na Zichenau.
Opracował
Waldemar Piotrowski
Peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. 24.05.1976 r.
Peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w parafii Radzanów odbędzie się w dniach 09- 10. 10.2015roku . Jest to wielkie wydarzenie i jak można zauważyć mieszkańcy przygotowują się odnawiając figurki przydrożne , sprzątają , dekorują domy i bramy. Przeszło trzydzieści dziewięć lat tremu było tak samo. Obraz zawitał do Radzanowa 24 maja 1976 roku . Z tego wydarzenia pozostała pamiątka w postaci zdjęcia , na którym uwieczniono tę podniosła chwile . Widać parafian w wielkim uniesieniu, ks. proboszcza Czesława Górskiego i cały odświętny orszak. Strażacy w galowych mundurach i dziewczynki , które sypały kwiatki . Po prostu czas wielkiego święta.
Morris Abraham Cohen (Moszek Abram Miączyn) . Z Radzanowa do chińskiej armii
W artykule z 16 października ub. r. pisaliśmy o historii straży pożarnej w Radzanowie. Jeden fragment zwrócił moją uwagę:
,,Po zajęciu terenów byłego Królestwa Polskiego przez Niemców, mimo okupacji kraju życie społeczne toczyło się dalej, a władze okupacyjne w sprawach pożarnictwa i zabezpieczenia przeciwpożarowego nie czyniły przeszkód. Dlatego podczas odbudowy po zniszczeniach związanych z przejściem frontu postanowiono w 1915 roku wybudować i wyposażyć remizę dla strażaków. Przy wsparciu dziedzica z Ratowa – Henryka Konica pozyskano działkę od Icka Miączyna, obywatela Radzanowa, na której wybudowano remizę.”
W moim opowiadaniu zajmę się szczególnie rodziną żydowską o nazwisku „Miączyn”, co jest związane ze znanymi nam miejscowościami na trasie Radzanów-Mława. Znany jest fakt, że podczas przyjmowania nazwisk w XVIII wieku Polacy przyjmowali nazwiska od wykonywanego zawodu: Rybacki – od rybaka, Kowalski – od kowala, Młynarski – od młynarza, itp., zaś Żydzi często przyjmowali nazwisko od miejscowości, z której pochodzili. Wymieniony wyżej Konic, to nazwisko pochodzące od Konitz – Chojnice, położone w Borach Tucholskich . Tak więc, Icek Miączyn, który sprzedał swoją działkę pod remizę, pochodził z rodziny mieszkającej pierwotnie w Miączynie. Wiadomo, że Miączyn Mały i Miączyn Duży leżały w dobrach szreńskich (także w parafii Szreńsk). Znany jest fakt, że żona właściciela Radzanowa – Józefa Niszczyckiego – Dorota z domu Karczewska, córka pisarza w Czersku, w 1765 r., przywilejem wydanym w dniu 5 czerwca, sprowadziła do Radzanowa Żydów, wygnanych ze Szreńska, a zapewne także i z Miączyna.
W ten sposób znaleźli się w Radzanowie Żydzi o tym nazwisku.
Nie tylko sprzedanie działki pod remizę upamiętniło w historii Radzanowa rodzinę Miączynów. Jest jeszcze jedna historia, którą postaram się opisać, znacznie szersza, bo o Radzanowie mówi się w świecie. Dotyczy ona „łowcy przygód”, urodzonego w naszej miejscowości.
Pod koniec XIX wieku mieszkało w Radzanowie kilka rodzin Miączynów. Ród ten wywodził się z linii męskiej od samego Aarona i jego potomkowie zwani byli także aaronitami. Ponieważ Aaron był pierwszym arcykapłanem wyznaczonym przez Boga, następcy uważali się jako “pomazańców Pana” i uprawnieni byli do noszenia tytułu Kohen – kapłan.
Kilkakrotnie pisaliśmy o emigracji zarobkowej Polaków z naszego terenu do Ameryki Północnej i Południowej. Emigrowali także Żydzi, szukając lepszych warunków egzystencji. W niektórych opracowaniach historycznych mówi się o pogromach Żydów w dziewiętnastowiecznej Rosji. W Radzanowie żadnych pogromów nie było. Obydwie społeczności żyły obok siebie i wszystkim „się nie przelewało”. Co odważniejsi wyruszali w poszukiwania „chleba” w pierwszej kolejności. Jeden z przedstawicieli rodziny Miączynów wyjechał do Liverpoolu i tam założył fabrykę krawiecką. Jego brat – Józef Lejb, był krawcem w Radzanowie. Żona Sheindel zajmowała się domem i dwójką dzieci. Jednym z nich był Mojsze Abraham, młodszy od siostry – Róży. Urodził się w 3 sierpnia 1887 roku. Brat w Anglii nalegał, aby rodzina przyjechała do niego. Chciał zapewne mieć tanią siłę roboczą do pracy w swojej fabryce. Pierwszy wyjechał ojciec. Kiedy zarobił trochę „grosza”, przysłał rodzinie na podróż. Do Liverpoolu wyjechali w 1889 roku. Mieszkali przy Umberton Street. Ponieważ nazwisko „Miączyn” było trudne do wymówienia, Józef zmienił je na Cohen. Gdy młody Moszek był dużym dzieckiem, zaczęły się kłopoty. Zamiast chodzić do szkoły wolał grać w karty i wagarować. W wieku dziesięciu lat został drobnym złodziejaszkiem, kieszonkowcem. Wszedł w biznesowe porozumienie z wędrownym szklarzem, na rzecz którego wybijał okna, naprawiane następnie za opłatą przez tegoż szklarza. Miał sprawę w sądzie dla nieletnich i wysłany został do zakładu poprawczego (szkoły specjalnej) prowadzonego dla trudnej młodzieży w londyńskiej dzielnicy East End. Przebywał tam przez pięć lat. W 1905 roku powrócił do rodziny, która nie wiedziała co z nim począć. W końcu zdecydowano wysłać go do Kanady, do przyjaciela ojca, Abie Hyamsa, który miał farmę w Saskatchewan.
Abie nie chciał go i wysłał do sąsiada, gdzie zaprzyjaźnił się z Bobby Clarkiem. Ten nauczył go strzelać z pistoletu, a także udoskonalił jego umiejętności karciane. Morris, bo takie miał odtąd imię, był dobrym uczniem. Spędził kilka następnych lat jako karciarz wśród Chińczyków, których dziesiątki tysięcy pracowało jako tania siła robocza przy budowie kolei Canadian Pacific. W nieprzewidzianej sytuacji przybył na ratunek chińskiego człowieka, który został pobity przez białego. Jego nazwisko rozprzestrzeniło się w chińskiej społeczności w Edmonton tak bardzo, że stał się arbitrem w sporach i został wpisany jako Rzecznik przysięgły chińskich robotników. Jego nazwisko zdobyło popularność do tego stopnia, że zainteresował się nim Dr Sun Yat Sen, przywódca Ruchu Rewolucyjnego w Chinach, a później pierwszy prezydent Chin, który był w Kanadzie, aby zebrać fundusze na jego ruch rewolucyjny. Według własnej historii Morris został ochroniarzem Suna i nabywcą uzbrojenia dla rewolucjonistów w Chinach.
Morris Abraham Cohen (Moszek Abram Miączyn). Źródło: Archiwum Wojewódzkie Alberta.
Kiedy Sun powrócił do Chin, Morris stał się sprzedawcą nieruchomości w czasie boomu ziemi w zachodniej Kanadzie. Przeprowadził wiele udanych transakcji, co pozwoliło mu zdobyć małą fortunę. Następnie udał się na krótko do Anglii, aby zobaczyć swoją rodzinę. Kupił im nowy dom w Tredegar Square i wrócił do Kanady. Prowadził różne przedsiębiorstwa, niektóre legalnie, aż wybuchła wojna światowa i Cohen został sierżantem w kanadyjskich wojskach inżynieryjnych. Wysłany został do Francji, gdzie po przystąpieniu Chin do wojny, dowodził przy budowie kolei przez Chińczyków. Po wojnie został zdemobilizowany i powrócił do branży nieruchomości w Kanadzie. Boom się jednak skończył. Morris wrócił do gry w pokera. W swoim hazardzie był zwykle o krok poza prawem. Tymczasem nadal trzymał bliski kontakt z lokalną społecznością chińską w Edmonton, którą reprezentował w kontaktach z władzami. Stał się członkiem partii dr Suna, również został członkiem tajnej organizacji Tong, w obu przypadkach jako jedyny nie-chińczyk. Pozostawał w kontakcie z Sunem, czekając na okazję. Okazja nadarzyła się w 1922 roku, kiedy Nord Construction Company, chciała budować kolej w Chinach i potrzebny był człowiek do prowadzenia rozmów. Morris pasował idealnie i popłynął do Chin. Wkrótce nawiązał kontakt z ugrupowaniem Sun Yad Sena, i został zatrudniony jako jego ochroniarz. Transakcja kolejowa nie wypaliła, ale Morris został urzędnikiem w Chinach. Dostał także stopień pułkownika, szkolił służby ochroniarskie. Brał udział w tworzeniu pierwszej Akademii Wojskowej w Chinach. W tym czasie po raz pierwszy spotkał się z Czou En Laiem, późniejszym ministrem spraw zagranicznych i Mao Tse Tungiem. Cohen przebywał w Chinach przez całe lata trzydzieste i początek lat czterdziestych. Pomimo jego szorstkiej natury był bardzo lojalny wobec Suna, którego uważał za postać „ojca narodu”. Jego uczciwość, lojalność i poświęcenie mogły być zaskoczeniem dla tych, którzy znali jego wcześniejsze awanturnicze życie. Prowadził wiele delikatnych misji dla Suna, a po jego śmierci w 1925 roku – dla Czang Kaj-szeka. W 1930 roku stał się głównym decydującym w sprawie zakupów uzbrojenia dla Chin. Z każdej transakcji dostawał 4-5%, ale nigdy nie był w stanie utrzymać żadnych pieniędzy. Posiadał dwie posiadłości w Kantonie i Szanghaju. Jego gospodynią była piękna chińska aktorka o nazwie Butterfly Wu.
W 1935 r. został awansowany do stopnia generała. Nazywany był generałem „drugi pistolet” (Two-Gun) rewolucji chińskiej.
Morris był w Hongkongu, gdy w 1941 roku wkroczyli Japończycy. Szczególnie jego chcieli uchwycić po tym, jak spowodował zniszczenie ich magazynów gazu trującego w Mandżurii w 1936 roku. Został internowany w obozie Stanley. Wkrótce, w 1942 roku wydalono go do Kanady.
Po zakończeniu wojny często odwiedzał Anglię. Zawsze przyjeżdżał obładowany prezentami; były to rzeczy, które były niedostępne w powojennej Anglii – pończochy nylonowe, papierosy, cygara, whisky, czekoladki. Ożenił się z Judith Clarke w Montrealu, atrakcyjną kobietą żydowskiego pochodzenia, ale małżeństwo nie trwało długo. Judyta powiedziała, że nie zdawała sobie sprawy, że zawarł małżeństwo nie z nią, ale z Chinami. Morrisa nigdy nie było w domu.
W 1945 r. został wezwany do San Francisco, gdzie odbywała się konferencja, która doprowadziła do powstania ONZ. Delegacja żydowska, kierowana przez rabina dr Israela Goldsteina była tam obecna w celu zabezpieczenia interesów żydowskich w Palestynie. Rolą Cohena było przekonanie delegacji chińskiej do zmiany nieprzychylnego stanowiska w sprawie oficjalnego uznania ruchu syjonistycznego w Palestynie. Gdy Morris przybył na konferencję, był witany i serdecznie przyjęty przez chińskiego ambasadora dr Wellingtona Koo. Udał się od razu do szefa delegacji chińskiej, generała Wu i z kieszeni płaszcza, jak królika z kapelusza, wyciągnął artykuł z gazety autorstwa Sun Yad Sena, napisany w 1924 roku, wspierającego ruch syjonistyczny. Pokazał to Wu, którego poznał w Chinach, co z kolei spowodowało, że delegacja zagłosowała za artykułem 80-ym rezolucji. Było to istotne dla uznania ruchu yishuv w Palestynie.
W 1961 r. przeniósł się z Nowej Zelandii do Izraela. W końcu wrócił do Anglii. Mieszkał w domu swojej siostry w Manchesterze. Podróżował do i z Chin oraz Tajwanu. Był jednym z niewielu ludzi, witamy w obu skłóconych miejscach. Był agentem firmy Rolls-Royce produkującej silniki lotnicze w kontaktach firmy z Chińską Republiką Ludową.
Zmarł nagle 7 września 1970 roku, w wieku 83 lat. Pochowany został na cmentarzu żydowskim w Salford, w Manchester (Wielka Brytania).
Nagrobek Morrisa Abrahama Cohena w Salford, Manchester (UK)
Moszek Miączyn urodzony w Radzanowie, znany oficjalnie jako Morris Abraham Cohen, był postacią niecodzienną. Nie chełpił się swoim pochodzeniem, bo w Radzanowie spędził tylko dwa lata swego niemowlęcego życia. Dlatego też, niewiele osób może kojarzyć jego nazwisko z naszą miejscowością.
Opracował:
Waldemar Piotrowski
POLICHROMIA KOŚCIOŁA W RADZANOWIE. ETAP II.
W 1978 r. proboszczem parafii Radzanów został Ks. Kan. Henryk Mazurowski. Tym samym, powrócił do Radzanowa po 16-u latach pełnienia posługi kapłańskiej w Ciemniewku. Drugi okres jego pobytu, to liczne prace nacechowane dbałością o stan duchowy i materialny parafii. Efektem pracy duszpasterskiej były m.in. powołania do kapłaństwa, których podczas posługi księdza kanonika zrodziło się siedem. Prace materialne, to m.in. kapitalny remont świątyni obejmujący odwodnienie budowli, budowę kaplicy przedpogrzebowej w podziemiach, zbicie tynków zewnętrznych i położenie nowych, wstawienie witraży, przebudowę kopuły świątyni z drewniano-trzcinowej na żelbetonową, wymianę instalacji elektrycznej, odnowienie polichromii kościoła oraz pokrycie dachu kościoła blachą cynkową. Staraniem ks. kanonika powiększono też i częściowo ogrodzono cmentarz grzebalny, wybudowano pomnik Chrystusa Króla Wszechświata przy rynku oraz wykonano schody do kościoła i chodnik wokół świątyni (ostatnio wymienione na granitowe). Z inicjatywy Ks. Mazurowskiego została także wykonana nowa srebrna sukienka dla wizerunku Matki Bożej w ołtarzu głównym, która w latach siedemdziesiątych została skradziona.
W tym odcinku bloga opiszemy drugi etap malowania kościoła, który wymuszony był najpierw wymianą kopuły drewnianej na żelbetonową.
Na początku lat osiemdziesiątych drewniana kopuła przedstawiała sobą stan zagrożenia zawaleniem. Przez pięćdziesiąt lat uległa sporym ubytkom spowodowanym kornikami i niebezpieczne było wchodzenie na nią przy wykonywaniu różnych prac dekoracyjnych. Dlatego też proboszcz zdecydował się przeprowadzić poważny remont kopuły. Do wykonania projektu wymiany kopuły z drewnianej na żelbetonową zaangażowana została grupa doktorantów Politechniki Warszawskiej. Przygotowana została dokumentacja, obejmująca projekt wykonania szalunku (wcześniej zbudowania słupów wspierających, umieszczonych co pół metra), szalunku kopuły, wykonania zbrojenia i wreszcie – zalania kopuły masą betonu. Wykonania tego zadania podjęła się firma budowlana z Warszawy, której głównym majstrem był niejaki pan Jan Badziura. Firma ta w międzyczasie wykonywała poprawki reklamacyjne przy budowie cukrowni w Glinojecku. Ks. Mazurowski wspominał, że do Warszawy w celu zawarcia umowy z ekipą pana Badziury pojechali oprócz niego z Rady Parafialnej Wincenty Kalman, Jan Witkowski i Irena Pietrzak. Za całościowe wykonanie sklepienia zapłacono 1 milion 200 tysięcy złotych.
Po zdjęciu szalunku, kopułę tynkowała firma znanego nam Pana Zbyszka Dąbrowskiego z Bieżan. Wygładzone zostały nierówności i kopuła nabrała kulistego kształtu.
Po wykonaniu tych czynności, przystąpili do pracy artyści malarze. Drugi etap malowania kościoła miał miejsce w 1985 roku. Jednak między 1960 a 1985 rokiem minęło ćwierć wieku. Nie żyli już Władysław i Kazimierz Drapiewscy oraz Henryk Dzierżanowski. Na szczęście wnuk Leona Drapiewskiego, Tomasz Zywert i jego żona – Maria (z domu Piechota, ur. w 1959) byli absolwentami Akademii Sztuk Pięknych i zajmowali się malowaniem sakralnym. Zgodzili się wykonać nową polichromię i odświeżyć obrazy namalowane wcześniej. Odświeżone zostały: obraz nad ołtarzem wielkim oraz cztery obrazy namalowane poprzednio na ołtarzami bocznymi. Natomiast pozostałe polichromie, które istnieją obecnie, są malowane na nowo. I tak, czterej Ojcowie Kościoła namalowani zostali według starego projektu, ale żywszymi kolorami i na nowym tle, zbliżonym bardziej do podobnych obrazów w Katedrze w Płocku.
Odnowiony obraz nad ołtarzem wielkim i nad ołtarzami bocznymi oraz nowa polichromia, stan współczesny.
Na nowo wymalowana została kopuła i pozostałe sklepienie rozciągające się w kierunku chóru. Zmieszczone zostały na sklepieniu dwa anioły (zdjęcia poniżej) i kilka główek anielskich. Sklepienie malowała Maria Zywert, która miała dar łatwego przedstawiania twarzy ludzkich. Twarze aniołów przedstawiają twarze dziewczynek radzanowskich.
Nowe malowanie sklepienia z twarzami aniołów przedstawiających twarze dziewczynek radzanowskich.
Zmieniono także wszelkie motywy dekoracyjne, ornamenty i paskowanie, a także wymalowano wnęki i półkolumny.
Do malowania użyto takich samych farb keimowskich, zakupionych w Niemczech. Historia ich zakupu jest niecodzienna i świadczy o niezwykłym zaangażowaniu i hojności Ks. Mazurowskiego. Kiedy znalazł się w klinice kardiologicznej w Niemczech dla poddania się tam operacji, finansowanej przez Fundację „Kirche in Not” (Kościół w Potrzebie), opiekunem jego był Ks. Warecki – prezes oddziału Fundacji. Przed wyjazdem księdza proboszcza do Polski po okresie rekonwalescencji, Ks. Warecki podjął go obiadem i przekazał na przyszłe intencje mszalne pewną kwotę marek zachodnio-niemieckich. I wówczas Ks. Mazurowski zaproponował, ażeby te pieniądze pozostały na opłacenie farb. A msze i tak zostaną odprawione. Tak się też stało. Rachunek za farby został uregulowany na miejscu.
W ten sposób dokonał się drugi etap malowania radzanowskiej świątyni, z której możemy się dzisiaj cieszyć.
Podobnie jak w pierwszym odcinku o malowaniu kościoła, dziękuję Księdzu Kanonikowi Henrykowi Mazurowskiemu za wspomnienia, bez których nie byłoby tego opowiadania.
Opracował : Waldemar Piotrowski
Stanisław Pol. Postscriptum
Szkoła w Radzanowie . Lata 50 te XX wieku.
Po raz kolejny życie pokazało,ze regionalista musi być czasami detektywem – historykiem . W ostatnim czasie publikowaliśmy na blogu artykuł Waldemara Piotrowskiego ,,Przyczynek do historii szkoły radzanowskiej. Stanisław Pol” dotyczyło on postaci przedwojennego kierownika szkoły w Radzanowie . Nasi czytelnicy i tym razem nas nie zawiedli. Otrzymaliśmy w komentarzu wiadomość od Pani Joanny Turowskiej – tu pragnę jej serdecznie podziękować – o synach Stanisława Pola , Tadeuszu i Juliuszu. Z uzyskanych informacji wiedzieliśmy ,że jeden zamieszkiwał w Warszawie , a drugi w Gliwicach . Pierwszy był inżynierem , drugi lekarzem.
Po chwili zastanowienia i, wpadam na logiczny pomysł. Warszawa odpadła ze względu na obszar poszukiwania ,Gliwice były bardziej realne. W internecie wyszukałem kontakt do lokalnej gazety i jej redaktora naczelnego. Przecież jeśli chodzi o lekarza chirurga jakieś informacje poprzez dziennikarzy można będzie ustalić.
Chwyciłem za telefon i wybiłem numer. Po drugiej stronie rozmówca z Nowiny Gliwickich , gdy mnie wysłuchał w jakiej sprawie dzwonię zainteresował się . Nie obiecywał zbyt wiele , powiedział tylko ,że jeśli nie zadzwoni w przeciągu godziny to oznaczać będzie, iż w tej sprawie nic nie ustalił. Czekam .
Minęło piętnaście minut i zabrzmiał dźwięk melodii z telefonu. Dziennikarz z Gliwic powiadamia mnie o tym ,że Tadeusz Pol jako chirurg pracował w Szpitalu Miejskim w Gliwicach , obecnie jest na emeryturze. Rozmówca poprosił mnie jeszcze o cierpliwość gdyż istniała szansa na uzyskanie numeru kontaktowego do Pana Tadeusza. Kolejnych kilka minut i dostaje numer telefonu, dzwonię.
W słuchawce słyszę głos starszego już przecież Pana. Przedstawiam się i wyjaśniam w jakiej sprawie dzwonię . Rozmówca jest zaskoczony ,ale jednak także zaciekawiony . Opowiedziałem co robię , dlaczego pisze blog i jak dotarliśmy do informacji o jego ojcu . Powiadomił nas także o tym ,że w Warszawie jest jeszcze jego i informacje o naszej rozmowie jak i o blogu przekaże. rozmówca obiecał ,ze przejrzy swoje archiwalia i poszuka materiałów dotyczących radzanowskich czasów rodziny Polów.
Podziękowałem za ciekawą rozmowę i w duchu dobrze wykonanej pracy , naładowany nowa energia wiedziałem ,ze pisania nie mogę odłożyć. Przez kolejne kilka tygodni nastała cisza w sprawie dawnego zasłużonego kierownika i budowniczego szkoły w Radzanowie . Wieczorny dźwięk telefonu , nieznany , niezapisany numer . Odbieram. Rozmówca przedstawia się – Juliusz Pol z Warszawy. W ten sposób rozpoczęliśmy kilkuminutową rozmowę o przeszłości Radzanowa nad Wkrą i związanej z nim rodzinie Polów.
Piszemy więc dalej o minionych latach naszej miejscowości i o osobach , które były związane z nią i najbliższą okolicą . Koleina historia już się piszę . Odezwała się do mnie Pani Monika mieszkająca we Francji , której przodkowie pochodzili z Kalasantowa w naszej parafii. Jednak jest to opowieść na kolejny artykuł.
KSIĄDZ LUDWIK KRASZEWSKI
(1835-1902)
Grób ks. Ludwika Kraszewskiego na cmentarzu parafialnym, widok współczesny
W dawniejszych czasach groby kapłanów sytuowane były odmiennie od grobów parafian. Pamiętam dobrze, gdy wszystkie groby „patrzyły” w kierunku kościoła, a groby duchownych – na południe. Obecnie już ten dobry zwyczaj nie funkcjonuje. Na fotografii współczesnej, zamieszczonej powyżej, pokazujemy grób z obeliskiem kamiennym znajdujący się na naszym cmentarzu parafialnym naprzeciwko pierwszej furtki (furtka na szczycie od strony Radzanowa funkcjonuje od niedawna). Grób jest zadbany, rosną kwiaty i zapalany jest znicz. Jednak na obelisku nie udaje się odczytać żadnych napisów. Kamień, z którego wykonany jest obelisk, uległ erozji. Woda, dostająca się pomiędzy drobinki, rozsadzała je podczas zamarzania i napis wgłębny zatarł się zupełnie.
Czyj więc grób znajduje się w tym miejscu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie.
Pewnej wskazówki do rozwiązania problemu dostarcza wypowiedź ks. Józefa Jagodzińskiego, który pisał:
Ks. Ludwik Kraszewski, który w pracy swojej specjalnie się nie zarysował, bo przybył do Radzanowa, jako starzec schorowany. … Na kilka lat przed śmiercią opuścił nawet plebanię, pozostawiając ją ks. administratorowi, sam zaś przeniósł się do organistówki, gdzie zakończył życie. Pochowany na cmentarzu grzebalnym vis a vis pierwszej bramki od Radzanowa przy wysokim zrujnowanym krzyżu.
Postaramy się przedstawić bliżej sylwetkę księdza Ludwika Kraszewskiego.
Urodził się w 1835 roku we wsi Proboszczewice w powiecie płońskim (gmina Joniec) w rodzinie Wawrzyńca i Tekli małżonków Kraszewskich. Uczył się w seminarium duchownym w Płocku i przed wybuchem Powstania Styczniowego w 1863 roku pełnił obowiązki proboszcza w Bobrownikach w powiecie lipnowskim. Ludność tego terenu aktywnie poparła powstanie. Powstańcom także bardzo pomagał ks. Kraszewski.
W dostępnej literaturze poświęconej uczestnikom Powstania Styczniowego wymieniany jest kilkakrotnie w książce pod redakcją M. Krajewskiego, Z krwi Waszej posiew wolności. Ludzie i miejsca powstania styczniowego na ziemi dobrzyńskiej (Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2013). Po stłumieniu Powstania nasiliły się szykany wobec duchownego przez władze zaborcze, w tym przez władze gubernialne. W rozdziale Powstanie styczniowe w Bobrownikach wspomnianej książki Wojciech Buller pisał (str. 336-7):
Jeszcze cztery lata po jego wybuchu 16 sierpnia 1867 r. naczelnik żandarmerii guberni płockiej donosił cywilnemu gubernatorowi płockiemu, że administrator parafii bobrownickiej, ks. Ludwik Kraszewski w latach 1863-64 utrzymywał stosunki z powstańcami i ciąży na nim podejrzenie, że pomagał im zabrać pieniądze rządowe z magistratu.
Jednak dowodów na to nie udało się znaleźć. Dodatkowo ks. Kraszewski bojkotował nakaz władz carskich z 1869 r. prowadzenia ksiąg stanu cywilnego wyłącznie w języku rosyjskim. Doprowadziło to do przeniesienia księdza w 1872 roku z Bobrownik do parafii Piski w powiecie ostrołęckim. Następnie przeniesiony został w lipcu 1893 roku do Radzanowa nad Wkrą. Miał wówczas 58 lat.
Faksimile podpisu ks. Ludwika Kraszewskiego w księgach parafialnych radzanowskich
W lipcu 1900 roku administrację parafii radzanowskiej objął ks. Teodor Babich (1872-1940), który zastąpił chorego proboszcza.
Ks. Ludwik Kraszewski zmarł w Radzanowie 9 lipca 1902 r. w wieku 67 lat. Świadkiem jego zgonu był faktycznie ówczesny organista Antoni Radzikowski. Niewątpliwy wpływ na życie i zdrowie księdza miały szykany popowstaniowe zaborcy.
Postać Księdza Kraszewskiego rozszerza listę osób biorących udział w Powstaniu Styczniowym, znajdujących miejsce „wiecznego spoczynku” na naszym cmentarzu.
Waldemar Piotrowski
EPIDEMIE CHOLERY W RADZANOWIE W XIX WIEKU
W ulicy Mławskiej znajduje się obelisk z krzyżem cholerycznym, zwanym karawaka (zdjęcie poniżej). Na kamieniu u podstawy obelisku wyryty jest napis, dość słabo widoczny, SOLI DEO (Chwała Bogu) i data 1896.
Obelisk z krzyżem cholerycznym, u podstawy niewyraźny napis SOLI DEO 1896.
Być może na samym obelisku był także jakiś napis, ale w chwili obecnej już nie jest czytelny.
Na kanwie tego zabytku historycznego opowiemy Czytelnikom bloga o epidemiach cholery, trapiących wielokrotnie mieszkańców Radzanowa w XIX wieku.
Choroba zakaźna zwana cholerą została przywleczona do Królestwa Polskiego w 1831 roku przez żołnierzy rosyjskich tłumiących Powstanie Listopadowe. Nie było wówczas na nią lekarstwa. Rozwijała się bardzo szybko i dziesiątkowała mieszkańców. Głód oraz przebyte inne choroby, np. grypa i tyfus, sprzyjały obniżeniu odporności, a co za tym idzie zachorowalności na cholerę. To rzeka Wkra mogła przenosić bakterie cholery. Wiosenne roztopy i podtopienia sprawiały, że większość zanieczyszczeń gospodarskich była zmywana do rzeki. Ofiarami epidemii padali najsłabsi: dzieci i osoby starsze, ale czasem wymierały całe rodziny. Źródłem choroby były bakterie żyjące w wodzie. Podobne w czasie epidemie cholery wystąpiły w Strzegowie, położonym także nad Wkrą.
Na terenach gminy Radzanów i sąsiedniej gminy Strzegowo cholera występowała w latach: 1848, 1852-1856, 1865-1866, 1872-1873, 1891-1892 i 1897-1898, gdzie zbierała straszne żniwo.
Ażeby zobrazować wielkość spustoszenia spowodowanego cholerą wśród mieszkańców parafii Radzanów, przytaczamy dla tych lat i lat sąsiednich liczby zgonów, wynotowane z Ksiąg parafialnych (dane dotyczą jedynie zgonów katolickich).
Gdybyśmy odnieśli liczby zgonów przekraczających średnią liczbę zgonów dla lat sąsiednich, gdy cholera nie zbierała „żniwa śmierci”, to w podanych okresach epidemii zmarło na cholerę w Parafii radzanowskiej łącznie co najmniej 1038 katolików.
Los chorych był tragiczny. Znikąd ratunku nie mieli. Umierali w cierpieniach. Zdrowi, przerażeni chorobą i śmiercią, izolowali ich i pozostawiali sobie.
Nie jest mi wiadomo, czy istniały jakieś odosobnione miejsca pochówków osób zmarłych. Jak wspominał Ks. Jagodziński, na cmentarzu radzanowskim zmarłych zaczęto chować w 1835 roku. Gdy liczba parafian się zwiększyła, musiano cmentarz powiększyć. Jednak kształt cmentarza jest nieregularny, w wielkim stopniu wydłużony, a wąski. I tu dochodzimy do ważnej informacji: Załam na środku cmentarza będący, powstał z tego, że dawniej kopano ziemie i wywożono drogi i groble przy Radzanowie. Tu też, jak wspominają chowano zmarłych na cholerę.
Na drogach, przed domami stawiano figurki lub krzyże dwuramienne (tzw. karawaki), które miały chronić przed morowym powietrzem. Zaprezentowany na naszym zdjęciu krzyż postawiono w 1896 r. Jak widzieliśmy w księgach parafialnych z tego roku, epidemii cholery jeszcze w Radzanowie nie było. Zbliżała się. I zdaje się, że była najtragiczniejsza.
Opracował : Waldemar Piotrowski
Przybojewscy – właściciele Gołuszyna, Kobuszyna i Pączkowa.
Rodzina Przybojewskich znacząco odcisnęła swój wkład w historii Naszego Regionu. To w dworze w Gołuszynie u Pana Michała Przybojewskiego – przebywał i tworzył Henryk Sienkiewicz. To właśnie na terenie naszej parafii umiejscowił Nasz noblista Jurandowy Spychów . Pan Michał- na zdjęciu poniżej – został zamordowany przez bolszewików w Całowni pod Sierpcem . Pochowany jest na radzanowskim cmentarzu.
Synowie jego w tym czasie brali czynny udział w walkach obronnych – Edmunda, właściciela Kobuszyna ( siedzący w środku) oraz jego brat Tadeusz (stojący po lewej stronie – ten z wąsami) właściciela Paczkowa. Obaj służyli w oddziale kawalerii w wojnie polsko bolszewickiej 1920r. M.in obaj brali udział w bitwie pod Lidą. Trzeci z synów Eugeniusz był właścicielem apteki w Mławie .
Fotografie z kolekcji rodzinnej Przybojewskich.
HISTORIA MALOWANIA KOŚCIOŁA RADZANOWSKIEGO. ETAP I.
Kościół parafialny pw. św. Franciszka Serafickiego w Radzanowie stanowi prawdziwą perełkę wśród budowli sakralnych północnego Mazowsza. Na naszym blogu pisaliśmy o twórcy projektu budowli – Stefanie Szyllerze i o samej budowie. W tym odcinku chcielibyśmy napisać parę słów o jego polichromii.
Inicjatywę malowania wnętrza kościoła radzanowskiego podjął ks. dr Franciszek Sieczka – proboszcz parafii w latach pięćdziesiątych. Tak się dobrze złożyło, że pracując przez szereg lat przed wojną w Płocku, blisko poznał profesora Władysława Drapiewskiego, artystę malarza licznych obiektów sakralnych m.in. w diecezji płockiej. Do szczególnych osiągnięć malarskich profesora należało wymalowanie na początku XX wieku Bazyliki Katedralnej Wniebowzięcia NMP w Płocku (lata 1904-1914). Szczęście ks. Sieczki polegało na tym, że prof. Drapiewski zgodził się opracować projekt malarski polichromii wnętrza naszego kościoła.
Kim był autor polichromii, które dziś możemy podziwiać? Urodził się 12 listopada 1876 roku w Gackach na Pomorzu. Naukę rzemiosła artystycznego rozpoczął u malarza Antoniego Szymańskiego. W 1899 r. wyjechał do Kevelar, miasta w zachodnich Niemczech (Nadrenia), położonego 6 km od granicy z Holandią. Ośrodek znany jest do dziś wielu pielgrzymom ze znajdującego się tam Sanktuarium Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych, jego znaczenie możemy porównać do polskiej Jasnej Góry. W mieście rozpoczął naukę w Międzynarodowej Szkole Malarstwa Kościelnego kierowanej przez prof. Fryderyka Stummla. Szkoła ta jeszcze do lat dwudziestych XX wieku funkcjonowała odwołując się do założeń artystycznych tzw. grupy nazareńczyków. Nazareńczycy w swym malarstwie religijnym opierali się na wzorach quattrocento. Najbardziej cenili układy kompozycyjne Rafaela Santi i Albrechta Durera. W takiej atmosferze stummlowskiej szkoły zrodziło się malarstwo Drapiewskiego. Mimo licznych podróży i kontaktów ze środowiskami malarskimi Berlina, Paryża, Monachium, czy Rzymu, artysta do końca swej twórczości pozostawał pod przemożnym jej wpływem. O twórczości W. Drapiewskiego tak się wyraził ks. dr Lech Grabowski podczas otwarcia wystawy jego prac malarskich w Muzeum Diecezjalnym w Płocku w roku 1965: „był to artysta nieprzeciętny, o własnym obliczu, wyłaniającym się z jego różnorodnej twórczości”.
Drapiewski był autorem ogromnej ilości polichromii ściennych (w około 122 kościołach) wykonanych pomiędzy 1890 a 1960 rokiem. Tworzył głównie na Pomorzu i północnym Mazowszu. Warto wspomnieć, że obszerna biografia Wł. Drapiewskiego ukazała się w „Miesięczniku Pasterskim Płockim” po jego śmierci w 1962 r.
W latach pięćdziesiątych XX wieku wnętrze naszej świątyni wyglądało niezbyt estetycznie. Ściany w dolnych częściach były brudne, całość wnętrza, choć otynkowana, była zakurzona i szara. Dlatego też, proboszcz parafii podjął poważną decyzję o malowaniu kościoła. Przedsięwzięcie było niezwykle ambitne i wymagało wielkich przygotowań. Ksiądz Sieczka zdecydował się na powierzenie wykonania tego dzieła profesorowi Władysławowi Drapiewskiemu. Jednak wiek artysty nie pozwalał już na fizyczne wykonanie malowideł. Na szczęście malarstwem sakralnym wraz z Władysławem Drapiewskim zajmowali się jego młodsi bracia – Leon (1885-1970) i Kazimierz (1889-1978) oraz następne pokolenia w tej rodzinie. Z Drapiewskimi współpracował także artysta malarz Henryk Dzierżanowski (1886-1965).
Na marginesie dodajmy, że ostatnim dziełem malarskim Władysława Drapiewskiego jest obraz olejny namalowany na płótnie przedstawiający św. Franciszka zdejmującego z krzyża Chrystusa, będący w naszym kościele w ołtarzu wielkim zasłaniając obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Po znanym z historii „październiku 1956 roku” możliwe stało się otwarcie granicy oraz zezwolono Polonii mieszkającej na Zachodzie na przyjazdy do Polski. W ten sposób mogli przyjeżdżać do Radzanowa liczni dawni jego mieszkańcy ze Stanów Zjednoczonych i europejskich krajów kapitalistycznych. Jednym z niezwykle zaangażowanych „krajanów” na rzecz malowania kościoła stał się Pan Rychlicki z USA, który z pomocą innych rodaków zorganizował w Chicago zbiórkę pieniędzy na zakup farb. Ks. Fr. Sieczka, w porozumieniu z Wł. Drapiewskim, zamówił w Niemczech specjalne farby mineralno-krzemianowe, tzw. farby Keima. Są to farby bardzo trwałe i odporne na warunki atmosferyczne. Ich trwałość znacznie przekracza sto lat. Wytwarzane są do chwili obecnej przez firmę Keimfarben w Diedford koło Augsburgu. Odbiór farb, opłaconych z USA odbywał się w Warszawie w urzędzie celnym na Dworcu Gdańskim. Warto dodać, że przesyłka z farbami była zwolniona z cła.
24 lutego 1957 r. przybył do Radzanowa nowy wikariusz, który dwa tygodnie wcześniej otrzymał święcenia kapłańskie. Ksiądz Sieczka zlecił młodemu ks. Henrykowi Mazurowskiemu prowadzenie prac administracyjno-finansowych przy malowaniu.
Do malowania kościoła według projektu i kartonów Władysława Drapiewskiego przystąpili Kazimierz (1889-1978) i Tadeusz (syn Leona) Drapiewscy oraz Henryk Dzierżanowski. Wszyscy oni byli znanymi już artystami malarzami wielu obiektów sakralnych.
Władysław Drapiewski (w okularach) i jego bracia Leon i Kazimierz, zdjęcie z 1938 r.
Całościowego przedsięwzięcia przeprowadzenia malowania kościoła podjęła się firma niejakiego pana Rochowicza z Poznania. Firma ta wykonała takie prace, jak: nadzór nad budową rusztowania, czyszczenie ścian, białkowanie oraz wymalowanie wszystkich motywów roślinno-dekoracyjnych – paskowanie, półornamentacja i ornamentacja. Natomiast zespół malarski Wł. Drapiewskiego wykonał wszystkie duże obrazy z postaciami: nad ołtarzem wielkim – obraz Matki Boskiej Królowej Świata i siedmiu postaci świętych i biskupów, postaci czterech Ojców Kościoła w czterech narożach pod kopułą oraz cztery obrazy nad ołtarzami bocznymi. Malowanie rozpoczęło się w 1959 i zakończyło w 1960 roku.
Centralny obraz nad ołtarzem wielkim malował Kazimierz Drapiewski. W środku znajduje się obraz Matki Boskiej Królowej Świata z Dzieciątkiem, siedzącej na obłoku w aureoli ze znakami zodiakalnymi. Poniżej znajduje się wyobrażenie kuli ziemskiej, zasłonięte częściowo przez wierzchołek ołtarza (budowę jego wykonano po pomalowaniu). Z lewej strony namalowane są postacie: św. Stanisława Kostki – urodzonego w Rostkowie na Mazowszu (obecnie w powiecie przasnyskim), św. Franciszka Serafickiego – patrona kościoła radzanowskiego, biskupa Leona Wetmańskiego i biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Artysta przedstawił także sylwetkę kościoła w Radzanowie, który był konsekrowany (poświęcony) w 1934 roku przez biskupa Leona Wetmańskiego. Z prawej strony przedstawione są postacie: świętego Rocha – patrona parafii w Radzanowie z nieodłącznym atrybutem – psem (wzorcem do namalowania psa posłużył trzymany na plebanii terier), św. Antoniego Padewskiego – patrona klasztoru w Ratowie wskazującego dłonią Bazylikę św. Antoniego w Padwie i św. Andrzeja Boboli – patrona Polski, który pracował w Płocku w latach 1633-36 i 1637-38 jako prefekt kolegium i kaznodzieja. Za nim przedstawiona jest wieża uniwersyteckiego kościoła św. Jana w Wilnie, gdzie św. Andrzej pobierał nauki i otrzymał jezuickie święcenia zakonne.
W czterech segmentach podstawy kopuły znajdują się obrazy Ojców Kościoła – św. Grzegorza, św. Augustyna, św. Hieronima i św. Ambrożego. Malował je Tadeusz Drapiewski – bratanek prof. Wł. Drapiewskiego. Te cztery wyobrażenia są powtórzeniem obrazów z Katedry płockiej. Na fotografiach poniżej prezentujemy te z Katedry, bowiem namalowane w kościele radzanowskim Czytelnik może zobaczyć w naturze.
 |
 |
 |
 |
Ojcowie Kościoła namalowani w Bazylice katedralnej w Płocku
Nad ołtarzami bocznymi znajdują się cztery obrazy przedstawiające sceny z życia św. Rocha i św. Franciszka. Malował je mieszkający w Poznaniu artysta malarz Henryk Dzierżanowski.
Wszystkie inne i drobne prace malarskie wykonywał zespół pana Rochowicza.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że w projekcie malarskim naszego kościoła występuje dużo psów, być może najwięcej spośród innych projektów Władysława Drapiewskiego. Zapewne z powodu patrona parafii.
Płatności za wykonanie prac malarskich odbywały się w ten sposób, że za namalowane obrazy artystom malarzom honoraria wypłacone zostały oddzielnie, zaś zespół p. Rochowicza rozliczany był za metr bieżący namalowanych motywów. I tak, np. za obraz centralny nad ołtarzem głównym – 10 000 zł, za każdy jeden obraz Ojców Kościoła – 5 000 zł.
Wszystkie osoby biorące udział w wykonywaniu polichromii wynajmowały pokoje u mieszkańców Radzanowa, m.in. u Państwa Ruchalskich, Sierzputowskich i u innych. Cała grupa natomiast żywiła się u Państwa Pniewskich (w nieistniejącym domu przy kościele, obecnie parking). Wszystkie opłaty związane z zamieszkaniem i wyżywieniem pokrywała parafia.
W zasadzie prace malarskie zakończyły się w 1960 roku, jednak zakończenie całkowite wraz z rozbiórką rusztowań nastąpiło na początku następnego roku z powodu rozbieżności w wycenie prac zespołu pana Rochowicza. Jednak udało się osiągnąć zgodę.
W następnym odcinku przedstawimy II etap malowania kościoła, po wymianie kopuły z drewnianej na żelbetonową.
Na zakończenie pragnę podziękować Księdzu Kanonikowi Henrykowi Mazurowskiemu za informacje dotyczące malowania, którego był głównym administratorem.
Opracował Waldemar Piotrowski